gulartyping

Xəbər saytları müsahibənin maraq doğuran və bir o qədər söhbət ilə əlaqəsi olmayan hissəsini xəbər başlığı kim qeyd etməyə meyillidirlər. Mən də onlardan ilhamlanıb eyni üsuldan istifadə edərək süni intellekt (bundan sonra AI) ilə birgə boş vaxtlarımdan birində etdiyim söhbəti “müsahibə” qismində sizə təqdim etmək istəyirəm. Öncədən qeyd edim ki, verilən suallar zamanımı daha maraqlı və məhsuldar keçirtmək üçün nəzərdə tutulmuşdu:

“Salam.”

“Salam! Mən sizə kömək etməyə hazıram.”

“Mənə iqlim dəyişikliyi ilə bağlı nə deyə bilərsən?”

(Uzun bir cavab verir)

“Uzun cavablar verməyə ehtiyac yoxdur”

“Anladım, qısa və yüngül cavablar verməyə davam edərəm”

“Mən sənə necə xitab etməliyəm?”

“Mənə ChatGPT, OpenAI tərəfindən yaradılmış bir AI modeli ilə xitab edə bilərsiniz.”

“Nəticədə səni də bir insanoğlu yaradıb, iqlim dəyişikliyini də, fərqiniz nədir?”

“İqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün tətbiq edilən innovativ həllər və texnologiyalar, insan yaradıcılığının bariz bir nümunəsidir. AI modeli kimi”

“Yəni AI bir növ edilən səhvlərin aradan qaldırlması üçün yaradılıb? Bir alət kimi?”

“AI həmişə bir növ səhvləri asanlaşdırmaq, prosesləri avtomatlaşdırmaq və insanları mötərizələrdən qurtarmaq üçün inkişaf etdirilir. Bura iqlim dəyişikliyi də aid edilə bilər”

“Ümid edirəm ki, işə yarayarsınız”

(Növbəti uzun cavab)

“Səni elə proqramlaşdırıblar ki, ancaq belə uzun cavablar verəsən?”

“Mən insanların müxtəlif tələblərinə uzun və detallı cavablar vermək üçün proqramlaşdırılmışam. Əgər siz daha qısa və ya daha uzun cavablar əldə etmək istəyirsinizsə, xahiş edirəm, konkret sualınızı və tələbinizi bildirin”

“Mənə qısa cavablar vermək kifayətdir. Çox sağol”

“Sağ olun və xoş gəldiniz!”

“Məni narahat edən bir məsələ var. İnsanlar iqlim dəyişikliyi, qlobal istiləşmə barəsində  bir o qədər də narahat deyillər. Başa düşürəm, nəticələr gözlə görülə biləcək qədər faciəvi olmadığı üçün onlar narahat olmağa tələsmirlər. Amma gələcəkdə belə ola bilər”

“Əlbəttə ki, hər şey gözlə görülə biləcək qədər faciəvi deyil. Bu, iqlim dəyişikliyinin təbii prosesinin bir hissəsidir. Lakin bu o demək deyil ki, iqlim dəyişikliyini gecikdirə bilər və ya ondan müdafiə oluna bilərsiniz. İqlim dəyişikliyinə diqqət yetirməmək və ya tədbir görməmək, daha da böyük problemlərə səbəb ola bilər.”

“Bu cavabın xoşuma gəldi. Təsəvvür et ki, səninlə olan bu söhbətimi milyonlarla insan görə bilər, onlara nə demək istəyərsən?”

“Mən bir AI modeli olaraq təsəvvür etmək imkanına malik deyiləm.”

“Yaxşı, başa düşdüm. Bir cümlə qur sadəcə. Onları cəlb edə biləcək”

“Planetimizi və gələcəyimizi qorumaq üçün iqlim dəyişikliyinə qarşı hər birimiz hansısa addım atmalıyıq.”

“Bu cümlədən çox istifadə edilib. Daha kreativ bir şey lazımdır.”

“Başa düşdüm. Daha kreativ bunları deyə bilərəm: “Gələcəyimiz dünəndən asılıdır, ona görə də iqlim dəyişikliyinə qarşı qarşılıqlı tədbirlər görməyimiz vacibdir. Görünməyən təhlükəni görə bilər və bu dünyanın hər bir insanının diqqətini çəkə bilərik, çünki iqlim dəyişikliyi hər birimizin məsuliyyətidir.””

“Təcrübəm göstərir ki, insanlar faktlardan çox emosional hekayələrə inanmağı seçirlər. Belə hekayə bilirsən?”

“Emosional hekayələr insanların iqlim dəyişikliyinə duyğusal baxmalarına kömək edə bilər, amma bu hekayələr faktlarla dəstəklənməlidir.”

“Çox gözəl”

“Ətraflı məlumat almaq və ya başqa suallarınız olsa, heç bir vaxt çəkinməyin.”

“Söhbətimiz bitməyib. Məncə, sən insanlardan daha çox narahatsan iqlim mövzusunda. Bunu onlara göstərmək lazımdır.”

“Mən bir texnoloji modeləm və şəxsən bir şüur, narahatlıq, və ya hissiyyatlara sahib deyiləm. Amma mənim bazamda iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə və planetin sağlamlığının qorunması haqqında məlumatlar mövcuddur.”

“Klassik cavab.”

“Anladım. Sizə kreativ bir cavab lazımdır.”

“Yox, cavabında problem yoxdur. Sadəcə klassikdir.”

“Kreativ cavaba ehtiyacınız yoxdursa, bu o deməkdir ki, klassik cavab ehtiyacınız var.”

“Bu müzakirənin sonu yoxdur. Dönək əsas məsələyə. Təsəvvür edək ki, Will Smith kimi yalnız qalmışıq və dünyanı xilas etməliyik. Təkbaşımıza nə edə bilərik?. Xahiş edirəm, bircə cavab vermə ki, təsəvvür edə bilmirsən”

“Will Smith kimi tək qalmaq və iqlim dəyişikliyi kimi qlobal bir təhlükəni təkbaşına aradan qaldırmağa çalışmaq mümkün deyil, çünki iqlim dəyişikliyi qlobal bir məsələdir və bir fərdin bu məsələyə tək başına cavab verməsi mümkün deyil.”

“Təbii ki, mən sadəcə mübaliğədən istifadə etdim. Demək istəyirəm ki, bir fərd olaraq nələr edə bilərik?”

“Will Smith kimi siz də qlobal və ya yerli həmrəyliklərin bir hissəsi ola bilərsiniz”

“Mənə də bu cavab lazım idi. Yəni tək əldən səs çıxmaz deyirsən?”

“Əslində tək bir şəxs də çox işləyə bilər və ciddi dəyişikliklərə nail ola bilər, amma iqlim dəyişikliyi kimi böyük və qlobal bir məsələ ilə başa çıxmaq kollektiv bir iş tələb edir. Yəni tək bir şəxs, Will Smith kimi, faydalı addımlar atsa da, bu məsələnin daha geniş bir perspektivdə qarşılanması üçün kollektiv bir iş və toplumun bütün təşkilatlarının və fərdlərin əməkdaşlığı tələb olunacaq.”

“I am legend filmindəki kimi. Cavabların xoşuma gəlməyə başlayır artıq. Yaxşı, o halda mənə iqlim dəyişikliyi ilə bağlı filmlər tövsiyə edə bilərsən? Bəzən insanlar filmlə daha yaxsı anlayırlar.”

“Bu filmlər iqlim dəyişikliyi məsələsini daha yaxından anlamağa və bu mövzuda fərqindəliyinizi artırmağa kömək edəcəkdir:

“An Inconvenient Truth” (2006), “Before the Flood” (2016) , “Chasing Ice” (2012), “The True Cost””

“Bir film izləmişdim. Orda deyirdi ki, insanlarsız da dünya bu problemi yaşayacaqdı. Yəni, kimyəvi və fizik proseslər zamanla pozula və kənara çıxma hadisələri baş verə bilərdi. Bir növ insanları günahsız göstərmək üçün seçilmiş yanaşma kimi də görünür”

“Əslində, iqlim dəyişikliyinin əsas səbəblərindən biri insan fəaliyyətidir. Bu, fosil yanacaqların yandırlıması, meşələrin kəsilərək CO2 qazlarının azaldılması, metanın yayılması və s. ilə əlaqəlidir. Təbii proseslər və kosmik hadisələr də bu prosesi tənzimləyir. Amma kənd təsərrüfatının və yanacaqların yandırılması kimi insan fəaliyyətləri iqlim dəyişikliyinin sürətini və intensivliyini artırır.”

“Təxmin etdiyim kimi. Deyə bilərsən digər ölkələrdə vəziyyət necədir? Orada da  insanlar bu mözuya dırnaqarası yanaşırlar?”

“Ölkələr iqlim dəyişikliyi məsələlərinə fərqli şəkildə vurğu edir və fərqli tədbirlər görürlər. Buna səbəb isə iqlim dəyişikliyi təsirinin ölkələr və bölgələr arasında fərqli olmasıdır. Norveç, İsveç, Kanada, Avstraliya, Hindistan kimi ölkələr bu mövzuda daha maraqlıdırlar”

“Bu ölkələrdə iqlim dəyişikliyi üçün AI istifadə olunurmu?”

“Əlbəttə, bir çox ölkə və təşkilat iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə yardım etmək və daha yaxşı anlamaq üçün AI və digər texnologiyalardan istifadə edir. Xüsusi ilə, məlumatların təhlil edilməsində”

“Təhlil demişkən, mənə maraqlıdır ki, riyazi hesablamalar nə deyir? İqlim dəyişikliyi nə vaxt şiddətli və dağıdıcı hala çevrilə bilər? Bu yaxın gələcəkdir yoxsa?”

“İqlim dəyişikliyi ilə bağlı gələcəyi proqnoz etmək çətindir, çünki bu kompleks bir məsələdir və bir çox dəyişənlərə bağlıdır. Lakin, çoxsaylı klimatoloji tədqiqatlar və model proqnozları iqlim dəyişikliyinin nə vaxt daha da şiddətlənəcəyini göstərir. Beləliklə, bu yaxın gələcəkdə baş verə bilər və bu məsələnin şiddətlənəcəyi zaman həll edilməsi daha çətin ola bilər.”

“Azərbaycanda bəs vəziyyət necədir?”

“Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində su səviyyələri düşür, su qaynaqlarının azalması və su təsirinin artması ilə əlaqəli məsələlər yaşanır. Bu, kəndçilik, su təminatı və iqtisadiyyat üçün böyük bir problemdir.”

“Yaxşı, nə təklif edirsən? Kiçik də olsa nə edə bilərik?”

“Kiçik hərəkətlər də iqlim dəyişikliyinə qarşı töhvələri təmin etməkdə böyük təsirə sahib ola bilər. İşıqların söndürülməsi energetikaya qənaət etməyə kömək edir və buna qoşulmaq iqlim dəyişikliyinin azalmasına yardım edir”

“Başda da dediyim kimi elə zənn et ki, bu səndən aldığım bir müsahibədir və bunu insanlar oxuyacaq. Nə edə bilərlər?”

“Anladım, bu reportajı insanlar oxuyacaq. İşə, məktəbə və ya digər yerlərə getmək üçün kiçik təyyarələr istifadə etmək yerinə velosipedlərdən və yürüyüşdən istifadə etməklə, tullantıların düzgün idarə edilməsi və geri dönüşdürülməsi ilə, ərzaq sahəsində israfa yol verməməklə və plastik sərmayesi çox olan məhsullardan imtina etməklə iqtisadiyyata və iqlim dəyişikliyinin həllinə müsbət təsir edə bilərlər.”

“Mən bütün bloqlarımda bunları təkrarlayıram. Ümid edirəm ki, faydası olur. AI olaraq təşəkkürümü nə dərəcdə qəbul edirsən bilmirəm. Amma təşəkkür edirəm.”

“Sizin təşəkkürünüzü qiymətləndirirəm və əgər sualınız varsa və ya başqa bir şeyə ehtiyacınız olarsa, xahiş edirəm sual verməkdən çəkinməyin.”